MBEJU

TEMBI’U PARAGUAY

Tembi’u apópe ojepuru ko’ãva: aramirõ, avati, kure ñandy, kamby, kesu, ryguasu rupi’a, mymba ro’o opaichagua. Mboheha (condimento) apytépe jajuhukuaa: áho, sevói, ky’ỹi, asuka, juky, laurel rogue ha limõ. Tembi’u Paraguáy apytépe oĩ: huitĩ maimbe, rora, kavure, mbeju, chipa, so’o jukysy, so’o josopy, so’o apu’a, so’o chyryry, so’o ka’ẽ, puchéro, vífe koy’gua, chamuchína, asado de carnes, guiso, pajagua maskáda, chatáka, votifarra, mbusia, kumanda, lókro, saporo, jopara, ipokue, iñakãngue yvyguy, chicharõ, chipa guasu, mbaipy, kiveve, kosereva, kaguyjy, kamby-arro, arapaho, alóha, terere, guari, chícha ha ambuéva.

MBEJU

 Mbeju kóva peteĩ mbujape aramirõ (kóva polisacárido oĩva hi’upyrãramo ka’avokuérare ha ome’ẽ 70-80% umi caloría ho’úva yvyporakuéra yvy ape tuichakue javeve), jepémo oñembosako’i hag̃ua ikatu avei ojeporu ambue hi’upyrã, typyraty mba’e. Ko hi’upy ohechauka tembi’u paraguái heta caloría oguerekoha.

 

Moõguipa ou héra

Pe téra “mbeju” (ojehaíva avei “mbeyú” ojeporúramo peteĩva umi guarani taikuéra) ou peteĩ ñe’ẽ ypykuéra oiko hetaveva’ekue Paraguáipe Colón ou mboyve guive ñe’ẽgui, ha he’ise “mbujape”.

Guarani ko’ág̃a, Tetã Léi Guasu rupi, peteĩva Paraguái ñe’ẽ tee; ko tetã “iñe’ẽkõi ha hembikuaa arandu heta”.

Mba’emba’épa oraha

“Mbejú” yma guare ojejapo hag̃ua ojeporu ko’ã hi’upyyrã: aramirõ, avati ku’i, ryguasu rupi’a, kure ñandy, juky ku’i, kesu pyahu ha kamby.

Oñembosako’i hag̃ua mbeju ojeheróva “mbeju avevo” (Guaraníme, “torta hinchada”) ojeporu umi hi’upyrã oñembohysyimava’ekue, katu hetave oraha kure ñandy, ryguasu rupi’a ha kesu.

Oñembosako’i hag̃ua “mbejú de fariña” ojeporu typyraty aramirõ rãngue.

Mba’éichapa oñembosako’i

Pe “mbeju tradicional” oñembosako’i hag̃ua ojejapo péicha: oñembope aramirõ peteĩ yvyrápe, ha upe rire oñembogua ha ojepesa. Oñemoĩ pype ñandy ha kesu oñembyasa’i pyre. Ñambovu ñande pópe ág̃a ojogua peve peteĩ mbaipýpe. Oñemoĩ pype ryguasu rupi’a, juky, kamby ha upéi oñembovu jey. Amo hu’ãme oñemoĩ pype aramirõ ha avati ku’i, ñambojehe’apa ñande pópe opyta peve galléta ku’ícha.

Upéi oñembyaku peteĩ páila haku porã meve ha oñemoñandy’imi. Oñemoĩ pype pererĩmi pe mbojehe’apy oñembosako’íva, oñehembe’y jopyjopy kuimbe apépe. Oñembojy sapy’ami ha upe aja oñemomýi pe páila ojy joja hag̃ua ha ani okái mbytépe. Peteĩ mba’yru jaho’ihápe oñembojere “mbeju” pe páila ári ha oñembojypa oje’e haguéichama voi.

Ambue marandu

"Mbeju" ojoaju jeroviapy guarani rehe, ha oĩ umi tembi’u itujavéva guaranikuéra hi’upy apytépe. "chipa" "sópa Paraguái" ndive, ha’e tembi’u ojeheróva "Týra", ñe’ẽ guarani oheróva opaichagua tembi’u oje’úva oñemoirũ hag̃ua "kojói", kamby térã caferykue, ỹrõ katu oñembosako’i oje’u hag̃ua ambue tembi’u ndive. Oĩ michĩvéramo 16 hendáicha oñembosako’i hag̃ua ha ko’ág̃a rupi ojekuaa 11 umíva apytépe.

KIVEVE

KIVEVE.

          Kiveve peteĩ tembi’u he’ẽmbýva oje’uséva ha héva tetãyguára rembi’u Paraguaigua ojejapóva

 andaigui, Paraguáipe ojehero guaraníme: “andai”.

Ko tembi’u tembi’u he’ẽ asuka hypy’ỹ ha hatã nungáva.

Ko tembi’u tuicha mba’e Paraguái, rembi’u yma apytépe, ha umi mba’e araháva rupi, oreko hetaita caloría ha proteína. Ko mba’e hapo mombyry ha ko’ága ciencia ohechauka porã.

Moõguipa ou héra

Pe téra “kiveve” guaraníme he’ise pytãngy. Pe “andai”, yva ojeporúva ojejapo hag̃ua ko tembi’u Paraguáipe oje’eháicha “pytãngy sa’yju” oñembohéra “kiveve” (pytãngy) ko tembi’u.

Pe ñe’ẽ “kiveve” ningo tavayguakuéra apytépe ojeporu ojehero hagua tapicha iñakãpytãvape, péva omoañete pe ñe’ẽ he’iséva.

Mba’emba’épa oraha

“Kiveve” oñembosako’i hagua ijeporu ko’ã mba’e: andai, y, ñandyry, sevóioñembyasa’ipyre, kamby, juky hesa guasúva, asuka, avatiku’i ha kesu pyahu

Mba’éicha oñembosako’i

Péicha oñembosako’i “kiveve”: oñembopupu pe andai ojepiro pyre y oñembopupúva peteĩ mba’yrúpe ha upéi oñemboty kóva. Upéi oñembyaku ñandyry ha oñembopytã pype sevói.

Upe rire oñembojehe’a andai oñemongu’i porã rire kamby, 0 asuka, juky ha avatiku’i ndive, kóva ojeity mbeguetakuva’erã pype ku okýramo guáicha.

Oñembojy aja ojepyvuva’erã pytu’u’ỹre 10 aravavo’i pukukue rupi térã pe avatiku’i ojy porã meve. Amo ipahápe oñemoĩ pype kesu oñeipehe’ãmbyre ha oñenohẽma tatágui. Ko tembi’u oje’uve so’ope so’oka’ẽ ndive hamba’e, ága katu ikatueténte avei oje’e ha’eño, tembi’u ári.

Ambue marandu

Ymave “kiveve” oñembojy hagua ojeporu peteĩ mba’yry yvyguigua hérava ñaopyrũ. Ho’uva’ekue ko mba’yrúpe oñembojypyre he’i péicha oñembojypyre hevehapea amoa.

CHIPA GUASU

Chipa guasu

Chipa Guasu ningo mbujape peteĩ ojejapóva avatikýgui, ha oñembojýva kosina (térã tatakuápe); oĩ umi 70 chipa ojekuaáva apytépe, Paraguay rembi’u yma.

Hetemi ko tembi’u ha katuetei nunga oje’u péicha ku “so’ombichy” ykére (jotopa guasuha rupi ỹrõ jotopa ogapygua ndive oje’uhápe opaichagua vaka ha kure ro’o, chorizo ha mbusia).

Ta'ãnga:Chipa Guasú.jpg

Chipa guasu

Opavave tembi’u paraguáicha heta proteína oreko.

Moõguipa ou héra

“Chipa guasu” ou mokõi ñe’ẽgui. Peteĩha, “chipa”, oheróva heta mbujape ojejapóva avatígui ha ojeporúva tembi’u “týra” ramo; ko ñe’ẽ guarani ojeporu oñembohéra hag̃ua tembi’u oje’úva “kojói”, kamby térã café ndive ỹrõ katu oñembosako’íva oje’u potávo oimehaichagua tembi’u ndive. Mokõiha ñe’ẽ ojeporúva oñembohéra hag̃ua katu “guasu”, Castellano-pe he’iséva “grande” ; he’ise aipórõ “chipa guasu” ha’ehahína chipa tuichavéva.

Mba’emba’épa oraha

“Chipa guasu” ojejapo hag̃ua ojeporusevoietandatuichaitéiva, y, juky hesa guasúva, kyre ñandy,ryguasurupi’a, kesu pyahu, kamby ha avatiky (avati’ýva ikyrỹiva).

Ñembosako’i

Oñembopupu sevói, y ha juky peteĩ mba’yrúpe 10 aravo’i pukukue ha upéi ojeheja upépe ho’ysã hag̃ua. Oñembovu porã ñandy ovuporã ha morotĩ porã meve ha oñemoĩ peteĩteĩ pype ryguasu rupi’a ha avei kesu oñembosa’i pyre, ojepytu’u’ỹre ñembovúgui. Upéi oñemoĩ pype sevói hi’y reheve ha avei avatiky oñemongu’i pyre, ha avei kamby.

Oñembojehe’a porã oñondivepa umi mba’e oraháva ha upe rire oñemoĩ peteĩ mba’yru oñemoingéma hag̃ua kosina (térã katakuápe).

Oñembojy kosina hakuvy porãvape (200 °C rupi hakuva’erã) peteĩ aravo ha 30 aravo’i rupi.

“Chipa guasu” ikatu avei oñembosako’i ryguasu rupi’a’ỹme, upéicharamo oñemoĩveva’erã pype kamby.

Ambue marandu

“Chipa guasu” oñembosako’i “sopa paraguáicha”, katu ojeporu avatiky avatiku’i rãngue.

Oĩ tapicha arandu ohapykuehóva Paraguái rekoasa he’íva opaite tavaygua rembi’u oñembosako’íva ogapykuérape pe Ñorairõ Guasu Triple Alianza (Argentina, Brasil ha Uruguay, 1864 guive 1870 peve) renondépe oikova’ekue opa rire, hetaiterei caloría orekoha, pe ñorairõ guasu ojukaparaiva’ekue Paraguái ñemoñare rapykuerépe sa’ieterei tembi’u oĩ rupi, ha upévare tembi’ukuéra oreko heta proteína, ojehecha pype ipokãha tembi’u.

JOPARA

JOPARA

      Ko 1 jasypa, ñane retâme ojegueromandu’ajeýta peteî jepokuaa mbarete ojaitypóva ha opavave oikuaáva. Upeichaite, oñepyrûvo ko jasypa osêta ka’aguýgui peteî ava imba’ekuaáva hérava Karai Octubre. Kuimba’e oikóva pynandi, hovasy ha oñemonde Paraguáiva: akâo kapi’i ha avei oguerekóva peteî tejuruguái ipópe.

Ñamoñe’êjey chipa aporã mba’épa ñaikotevê

• 200grs. de locro
• 200grs. Kumanda
• 2 sevoí
• 4 Toma
• 200grs. sanaória 
• 2  sevoí rogue
• 200grs.  andai
• Juky 
• komĩno 
• ñandy
• kamby
• kesú